Nulis éséy Basa Sunda

Standar Kompetensi:

1.4 Mampu menulis untuk mengungkapkan pikiran, perasaan, dan keinginan dalam bentuk puisi, esai, dan teks drama.

 

Kompetensi Dasar:

12.4.2 Menulis esai berdasarkan topik tertentu.

Indikator:

o   Dapat mengidentifikasi ciri-ciri esai

o   Dapat menentukan atau memilih topik dan tema yang tepat.

o   Dapat merincikan pokok-pokok esai dalam kerangka karangan.

o   Dapat membuat pembukaan dan bagian penutup yang baik.

o   Dapat menyajikan ide, pendapat, dan simpulan, dalam bagian-bagian atau paragraf yang jelas.

o   Dapat menyajikan esai dengan bahasa, pemakaian kalimat, dan pilihan kata yang baik.

o   Dapat memperbaiki atau menyempurnakan naskah karangan esai (dengan mempertimbangkan diksi, kejelasan kalimat, ejaan dan tanda baca).

D. Latihan – Nulis Éséy

                Prak aeuna mah hidep diajar nulis éséy. Eusina mah bisa perkara naon waé, kumaha karesep hidep. Hidep bisa nuliskeun perkara basa, sastra, budaya, politik, ekonomi, sosial, olahraga, agama, pariwisata, film, sinétron atawa nu séjénna.

            Sajeroning nulis éséy, kadé perhatikeun éjahan jeung tanda bacana.

Saréngséna nulis tuluy pariksa deui. Bisi aya tulisan nu salah, heug oméan. Hidep bisa ménta bantuan pikeun ngoréksi ka babaturan.

E. Pangaweruh Basa

            Dina pangajaran kagenep hidep kungsi diajar ngeunaan parobahan harti kecap ngalegaan (generalisasi). Dina pangajaran ieu mah urang baris diajar ngeunaan parobahan harti ngaheureutan (Spésifikasi).

            Ngaheureutan (Spésifikasi) nya éta robahna harti kecap anyar atau ambahanana leuwih heureut batan harti kecap heubeul. Contona, kecap sarjana harti asalna ‘jalma nu luhung ku élmu, jembar pangabisa; ayeuna hartina ngaheureutan jadi ‘gelar akademis ti paguron luhur’.

Conto séjénna di antarana,

Bujangga         :           Harti asalna → jalma pinter.

                                    Harti kiwari → pangarang.

Gelas               :           Harti asalna → sakur barang tina kaca.

                                    Harti kiwari → alat paranti nginum.

F. Tugas

1)  Larapkeun kecap-kecap ieu di handap kana kalimah nu masing-masing ngandung harti asal jeung ngareureutan!

1. Sarjana

     a. harti asal:

     b. harti kiwari:

2. Bujangga

     a. harti asal:

     b. harti kiwari:

3. Gelas

     a. harti asal:

     b. harti kiwari:

2) Paluruh deui kecap-kecap séjénna nu ngalaan parobahan harti jadi ngaheureutan!

G. Latihan

1) Bulan anu bisa dijadikuen tempat pamukiman manusa mangsa ka hareup.

Kecap pamukiman asalna tina kecap ......

a. musim          c. pamukim      e. kiman

b. mukiman     d. pukim

2) Dina sidang Internasional Astronomical Union ditétélakeun yén Pluto ogé kaasup kulawarga planet.

Kecap kulawarga dina kalimah di luhur bisa diganti ku kécap ...

a. babaturan     c. tatangga       e. réngréngan

b. kelompok    d. bagian

4) Astronomi elmu anu aya patalinna jeung kagiatan ngimeutan kajadian anu lumangsung di jagatraya jeung atmosfima.

a. imeut           c. imeutan        e. meutan

b. simeut          d. ngimeut

5) Ari anu sok disebut Bulan téa, nyaéta sok caang ... tinggal tanggal 14.

a. ngangenclang          c. marabak       e. nyorot

b. ngarawangan           d. pisan

D. Nulis Éséy

     Saréngséna maca conto éséy di luhur, ayeuna giliran hidep nulis éséy.

Geura tengetan tugasna ieu di handap!

1. Téangan heula matérina. Naon kira-kirana anu bakal tulis;

2. Tangtukeun judulna;

3. Jieun rangkay karanganana sarta mekarkeun;

4. Tukerkeun éséy meunang hidep jeung babaturan sabangku;

5. Pék silih koreksi. Benerkeun deui kasalahanana, nepi jadi karangan nu alus.                               

E. Pangaweruh Sastra

Sisindiran

     Sisindiran kaasup kana salah sahiji wangun ugeran (puisi) buhun. Kecap sisindiran asalna tina kecap sindir anu maksudna sisi. Ngomong sindir maksudna ngomong anu nyisi, henteu poksang ceplak pahang, sangkan omongan urang karasana henteu nyenutg atawa ngagasruk ka jalma anu diajak nyarita.

     Sisindiran lain kabinangkitan urang Sunda wungkul, tapi aya ogé di sélér bangsa séjénna, ngan beda beda nyebutnya. Di Sunda disebutna sisindiran, di Jawa disebut parikan, di Malayu mah pantun, di Tapanuli mah ende ende, jeueng sajabana ti eta.

     Ditilik tina wangun jeung cara ngébréhkeunana sisindiran téh bisa dibagi jadi tilu golongan, nyaéta 1) rarakitan, 2) paparikan, 3) wawangsalan.

1. Rarakitan

    Rarakitan téh nyaéta wangun sisindiran anu kecap awal unggal padalisan cangkang dibalikeun

    deui dina padalisan eusi, nepi ka siga masang, ngarakit. Geura ilikan contona di handap.

    Lain bangban lain pacing               1 (cangkang)

    Lain Kananga kuduna                    2 (cangkang)

    Lain babad lain tanding                  3 (eusi)

    Lain ka dinya kuduna                      4 (eusi)

    Nilik kana eusina, rarakitan téh aya anu kaasup kana paparikan piwuruk, silih asih, jeung sésébréd.

(a) Piwuruk

            Sing getol nginum jajamu

            Nu guna nguatkeun awak

            Sing getol néangan élmu

            Nu guna dunya ahérat

(b) Sésébréd

            Sok hayang nyoba ka Bandung

            Sok hayang nyaho majana

            Sok hayang nanya nu pundung

            Sok hayang nyaho nyentakna

(c) Silih asih

            Daek soleh ka Cinangka

            Ka Cisitu mah teu purun

            Daek soleh ka manehna

            Ka nu itu mah teu purun

2. Paparikan

      Asalna tina kecap parik, anu sumberna tina parek, hartina deukeut. Dina hokum sisindiran

    anu padeukeut teh nyaeta sada atawa sora dina cangkang jeung eusi.

       Paparikan diwangun ku opat jajar. Unggal padalisan diwangun ku delapan engang. Jajaran

    kahiji jeung kadua mangrupa cangkang, sedangkeun jajaran katilu jeung kaopat mangrupa

    eusi. Contona bisa diilikan seperti ieu.

            Hampelas rangga jati             1 (cangkang)

            Palataran babalean                2 (cangkang)

            Iklas raga sareng pati             3 (eusi)

            Ngabelaan kasaean                 4 (eusi)

(a) Piwuruk

            Lauk emas ngakan ganggeng

            Disamberan ku japati

            Boga emas moal langgeng

            Teu cara boga pangarti

(b) Sésébréd

            Ka kota ka tanjung siang

            Ti Garut mulung rambutan

            Nyarita teu kudu panjang

            Bisi kaburu nundutan

(c) Silih asih

            Talingtung talina benang

            Mobil beureum diguratan

            Satungtung teu acan beunang

                Moal eureun disuratan

3. Wawangsalan

      Aya anu nyebutkeun yén wawangsalan téh asalna tina kecap wangsal anu lila-lila jadi

    wangsul, hartina balik.

      Wawangsalan diwangun ku dua padalisan; padalisan kahiji manrupa cangkang, padalisan

    kadua mangrupa eusi. Unggal padalisan matok diwangun ku dalapan engang. Hubungan

    cangkang jeung eusi ku ayana wangsal anu murwakanti jeung kecap konci. Ilikan ieu contona:

            Teu puguh monyt hideungna

            Teu puguh tungtungna

                        Wangsalna: lutung       

            Geus jadi sabiwir hiji

            Jadi pangaleman jalma

                        Wangsalna: balem

            Teu beunang disupa dulang

            Teu beunang dibébénjokan

                        Wangsalna: kéjo

Tugas

Téangan atawa jeiun ku hidep wangun sisindiran nu séjénna, tuluy tuliskeun masing-masing hiji (sapada)!

1. wawangsalan

2. paparikan     a) piwuruk

                        b) silih asih

                        c) sésébréd

3. rarakitan      a) piwuruk

                        b) silih asih

                        c) sésébréd

A. Karangan Esey

Ngungkab Rusiah Kahirupan Di Luar Angkasa

            Astronomi atawa “elmu bentang” (kecap asalna tina basa yunani astrono bentang jeung normos = elmu) nyaeta elmu anu aya patalina jeung kagiatan ngimeutan  - nerangkeunkajadian anu lumangsung di jagatraya jeung atmosfirna. Astronimi ngajarkeun asal-usul, evolusi, sifat fisik jeung kimiawi benda-benda anu kajeueung di langit jeung luareun Bumi katut proses anu ngawangku sakabehna. Cindekna ku elmu bentang, di antarana urang bakal bisa ngintip lahirna bentang ( Evolusi bentang ) atawa bisa nalungtik satungkebing alam semesta jeung evolusina ( jomologi ) , nalungtik planet jeung tata surya (elmu planet ).

            Sacara ilmiah bisa ngungkab lalangse aheng planet Mars anu salila ieu diliburkeun kungsi dipake pamukiman “makhluk cerdas” saperti bumi anu dicicingan ku manusia, atawa bulan anu bisa dijadikeun tempat pamukiman manusia mangsa hareup, jeung sajabana.

            Sakumaha anu sok diterangkeun ku guru-guru IPA di SMP/SMA, sistim tata surya teh diwengku ku panonpoe nu jadi “bentang pusat peredaran” jeung 9 planet saperti Merkurius, Venus, Bumi, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus jeung pluto.

            Tapi kiwari pluto geus teu diaku jadi kaluwarga planet deui sabada rewuan adtronom, dina sidang Interasional Astronomical Union (IAU) di praha Agustus 2006 nyebutkeun, dina sistim tata surya teh aya dalapan planet klasik jeung tilu planet anyar anu disebut pluton jeung asteroid gede ceres ( objek panggedena dina sabuk asteroid nu perenahna  dianta Mars jeung Jupiter ).

            Kaluarna pluto ti kulawarga planet, sabab paraahli geus mupakat nyieun kacindekan anyar yen anu disebut planet mah ciri-cirina teh diantarana kudu boga orbit anu ngurilingan panonpoe jeung henteu motong orbit planet lianna. Tah ari pluto mah sabalikna, orbitna motong orbit Neptunus.

            Planet pluto anu kapanggih dina taun 1930 ku Astronom Amerika Serikat Clyde Tombough kiwari disebut “Planet Kerdil’, benda langit anu “ngorbit” (ngurilingan) mata poe tapi motong orbit benda tata surya linna. Tapi diantara 8.

            Planet ieu anu rada aheng jeung pada nyaritakeun mah planet Mars jeung stelit Bumi. Anu disebut Bulan tea, nu sok caang marakbak unggal tanggal 14.

            Nyien Pamukiman Di Bulan

            Sabada Neil Amstrong nyaba ka Bulan dina taun 1969, paraahli taya reureuhna meres uteuk mekarkeun teknologi ruang angkasa sangkan bisa ngawasa wawangkon tata surya. Katambah kupapanggihan (baca : hypotesa) paraahli astronomi anu nyebutkeun yen bulan jeung planet Mars dina hiji mangsa bakal bisa dicicingan ku manusia.

            Sabaraha nagara anu boga teknologi luar angkasa canggih saperti Amerika Serikat, Uni Eropa, Jepang jaung China, terus-terusan mekarkeun program luar angkasana demi ngahontal angen-angenna sangkan bisa ngawangun pamukiman di Bulan jaung Planet Mars.

            Di antara nagara-nagara anu kasebat di luhur, jigana Amerika pangambisina hayang ngawasa tata surya. Sabada astronot-astronot Amerika geus hasil markirkeun Apolona di Bulan dina ahir taun 1960-an jeung awal 1970-an.

            Presiden George W. Bush dina pidatona taun 2004 geus nyabit-nyabit visi-misi eksplorasi ruang angkasa nagarana. Hal eta direspon ku NASA anu dina taun 2020 geus giling ngirimkeun deui Astronotna ka Bulan make pesawat generasi anyarna anu disebut Orion, bejana bakal diteraskeun taun 2024 arek ngawangun “pamukiman permanen” di Bulan.

            Tapi naha bener manusia bisa hirup di Bulan? Tangtu nagara maju sakelas Amerika mah geus tatahar ti anggalna nyiapkeun alat-alat sapuratina pikeun ngungkulan cara-cara di Bulan anu kaayaannya kacida walurat jeung haraharaeunana (ekstrim).

            Nurutkeun paraahli sabenerna kaayaan di Bulan teh kacida waluratna jauh tanah ka langiit lamun dibandingkeun jeung kaayaan di Bumi anu ideal dicicingan ku manusia mah. Kaayaan di Bulan mah angar, jauh tina kasuburan jeung pinuh ku babatuan.

            Kayaan wanci di Bulan ge kacida matak ngabahakeunana, geuning lamun tibeurang, di urang mah bisa genah moe tonggong dina wanci haneut moyan malah mah kuat keneh moe pare tengah poe ereng-erengan, tapi di Bulan mah lamun urang katojo ku panonpoe teh bakal garing jiga kere bakat ku panas-panasna, kitu deui lamun kaiuhan.

            Taya mendingna cicing di Bulan mah, lantaran hawa bakal kacida tirisna dataran Bulan ge kacida ekstimna, sabab di Bulan mah taya “atmosfer” jeung “medan magnet” tanpa pakean husus, manusia bakal ngalayang badis langlayangan kapakan mumbul ka awang-awang.

            Di Bulan panon poe bisa laluasa nyorotkeun “sinar kosmik” jeung “partikel energetikna” kana taneuh Bulan anu akibatna bakal ngajadikeun bahaya radiasi “partikel neutron” anu ngabahayakeun manusa. Mahluk hirup model manusa tanatu butuh oksigen jeung cai keur hirupna.

            Naha di Bulan aya cai jeung oksigen? Kawasna sual oksigen mah bisa di bantu ku alat-alat canggih bawa ti Bumi, tapi masalah cai mah kudu di pikiran deui. Hadena hasil panalungtikan “Clementine” taun 1994 jeung Lunar Prospektor (pesawat tanpa awak Amerika) mere indikasi kuat yen di sahandapeun 2 kutub Bulan (Kutub Kidul jeung Kutub Kaler) aya sumber cai anu mangrupa es. Tapi kapastian ayana deposit es di kutub Bulan rek di buktikeun ku Lunar Re Connaissance Orbiter taun 2008.

                   

B. Latihan maham eusi esey

1.      Nu dimaksud Astronomi atawa “elmu bentang” teh naon?

2.      Perkara naon anu diajarkeun dina Astronomi?

3.      Bisa naon wae lamun urang ngawasa elmu bentang?

4.      Ngawengku naon wae ari sistim tata surya”

5.      Naon sababna kiwari Pluto geus teu diaku jadi kulawarga planet deui?

6.      Naon wae anu kaasup kana planet anyar teh?

7.      Saha anu nyaba ka bulan dina taun 1969?

8.      Nagara mana wae anu boga cita-cita hayang ngawangun pamukiman di Bulan jeung Planet Mars?

9.      Naon rencana Amerika dina taun 2024?

10.  Naha hirup di Bulan kacida waluratna?

C. Pedaran Esey

            Wacana diluhur kaasup kana jenis karangan esey. Esey kaasup jenis karangan anu eusina medar hiji perkara. Perkarana nu di pedar bisa naon bae. Luyu jeung kahayang nunulisna. Upamana wae ngeunaan elmu pangaweruh, politik, teknologi, jeung sajabana, gumantung kana karep nunulisna .

            perkara anu di pedar dina esey teu sakabehna pamanggih nunulis, tapi oge didadasaran ku teori atawa di tambahan ku pamanggih batur.

            Nunulis karangan esey ngabogaan tujuan, nya eta nepikeun informasi atawa beja sangkan dipikanyaho ku nu maca. Informasi nu kumaha? Informasi anu ditulis dina wangun esey enya eta anu dianggap anyar, penting, jeung ngirut (menarik) keur balarea.

            Hal naon wae anu kudu dirarancang ku urang samemeh nulis esey, geura tengetan ieu dihandap!

1.      Ngumpulken bahan kucara maca rupa-rupa buku, koran, majalah, atawa mun perlu bisa ku wawancara atawa survey.

2.      Nangtukeun naon pijuduleunana. Judul teu kudu panjang, pondok tapi ngagambarkeun pasualan nu dipedar

3.      Nyusun rangkay karangan sangkan dina medarna merele jeung puguh heula pandeurina.

4.      Mekarkeun eta rangkay karangan nepi ka jadi karangan anu gembleng.